U navukovaj litaratury nieadnarazova ŭzdymałasia pytańnie pra suviazi biełaruskaha pieršadrukara z Urocłavam, stalicaj Silezii. Ciapier navukoŭcy zmahli dakazać, što pieršaja drukavanaja kniha ŭ Vialikim Kniastvie Litoŭskim źjaviłasia šmat u čym dziakujučy hetamu horadu. A taksama dziakujučy relihijnamu kanfliktu ŭ Jeŭropie.
Vyniki svajho daśledavańnia apublikavali daśledčyki Nadzieja Marozava ź Instytuta litoŭskaj movy i Alaksandr Paršankoŭ z Karłava ŭniviersiteta.
Pieršaj drukavanaj knihaj na našych ziemlach stała «Małaja padarožnaja knižka», nadrukavanaja Skarynam kala 1522 hoda ŭ svajoj vilenskaj drukarni paśla viartańnia z Prahi. U hety zbornik, akramia inšych relihijnych tvoraŭ, uvajšli 8 akafistaŭ, chvalebnych carkoŭnych piesnapieńniaŭ. Praź źbieh abstavinaŭ najbolš zachavany ekzemplar akafistaŭ Skaryny siońnia zachoŭvajecca ŭ biblijatecy Urocłaŭskaha ŭniviersiteta. Ale nie tolki heta źviazvaje pieršadrukara z hetym polskim horadam.
Impierski pasłańnik
Urocłaŭski Akafistnik cikavy tym, što jon maje ŭładalnickija zapisy, jakija raskryvajuć historyju jaho bytavańnia. Na pierhamientnaj stužcy ŭnizie viečka pieraplotu čytajecca nadpis «Sieꙗ kniha Danilka Princa». Na žal, doŭhi čas hety nadpis čytaŭsia niapravilna i tamu na jaho nie źviartali asablivaj uvahi. Asablivaści počyrku dazvalajuć mierkavać, što zapis byŭ zrobleny daśviedčanym piscom z Maskovii.
Zhadany Daniłka Prync — heta Daniel Prync fon Buchau, jaki byŭ u 1576 i 1578 hadach pasłańnikam impierataraŭ Śviaščennaj Rymskaj impieryi Maksimilijana II i Rudolfa II da dvara maskoŭskaha cara. Paśla svajoj pieršaj pajezdki ŭ Maskvu jon napisaŭ nievialikaje sačynieńnie «Pačatak i ŭzvyšeńnie Maskvy». Mienavita «Daniłkam Pryncam» jaho nazyvali ŭ atačeńni Ivana Žachlivaha.
Ale navošta niamieckamu pasłańniku knihi Skaryny? Daniel Prync viadomy tym, što cikaviŭsia pravasłaŭnym vieravučeńniem i čytaŭ «ruskija knihi» i navat rabiŭ ułasnyja pierakłady z «ruskaj» movy. Ničoha dziŭnaha niama ŭ tym, što pieršaja kniha, nadrukavanaja ŭ VKŁ, pryciahnuła ŭvahu hetaha amatara kiryličnych knih. Akafistnik ź biblijateki Adama Prynca paśla trapiŭ da aŭhuścincaŭ, a ź ich zboru — va ŭniviersiteckuju biblijateku.
Heta, darečy, nie adziny biełaruski staradruk, jaki trapiŭ u biblijateku Prynca. Viadoma, što jamu naležała Jevanhielle, nadrukavanaje ŭ 1575 hodzie Piatrom Mścisłaŭcam u vilenskaj drukarni Mamoničaŭ. Uličvajučy, što Daniel Prync apynuŭsia ŭ Vilni ŭ listapadzie taho ž hoda, całkam mahčyma, što jon asabista nabyŭ hetaje vydańnie, jakoje vyjšła z druku za niekalki miesiacaŭ da jaho vizitu.
Mienavita hetaje niezvyčajnaje «padarožža» biełaruskich staradrukaŭ ź Vilni va Urocłaŭ, jakoje samo pa sabie cikavaje jak śviedčańnie cikaŭnaści da ich vysokapastaŭlenych impierskich čynoŭnikaŭ, padšturchnuła daśledčykaŭ bolš uvažliva źviarnuć uvahu na suviaź Skaryny z urocłaŭskimi drukarami.
Dreva Ijasiejeva
Ci byvaŭ Francysk Skaryna va Urocłavie, navukoŭcy abmiarkoŭvali nie raz. Navat była hipoteza, što jaho publikacyi mahli być tam «aryštavanyja». Ale pierakanaŭčych dokazaŭ vizitu pieršadrukara ŭ hety horad nie było.
U kancy maja 2023 h. pražski historyk-amatar Siarhiej Knyrevič paviedamiŭ, što adšukaŭ u bolš rańnich vydańniach hraviury, jakija paśla vykarystaŭ Skaryna ŭ svajoj «Małoj padarožnaj knižcy».
Vyjaviłasia, što hraviura z vyjavaj nievialikaj častki tak zvanaha Dreva Ijasiejeva, vizualnaha ŭvasableńnia radavodu Isusa Chrysta, źmieščanaja na tytulnym arkušy Akafistnika, vykarystoŭvałasia ŭ afarmleńni dekaratyŭnaj ramki prynamsi čatyroch bahasłoŭskich palemičnych tvoraŭ, nadrukavanych u 1519 hodzie ŭ drukarni Adama Dyjana (Adam Dyon) va Urocłavie.
Adam Dyjan pačaŭ svaju vydavieckuju dziejnaść u Niurnbierhu, adnak bolšuju častku prafiesijnaha žyćcia pravioŭ va Urocłavie, dzie zasnavaŭ pieršuju ŭ horadzie stałuju drukarniu. Na pačatkovych etapach Dyjan śpiecyjalizavaŭsia na druku latučych listkoŭ, kalendaroŭ i padručnikaŭ, a pierajechaŭšy ŭ Sileziju, pieraaryjentavaŭsia na vydańnie refarmacyjnaj litaratury. Na siońnia viadoma bolš za 40 jahonych vydańniaŭ.
Paraŭnańnie adbitkaŭ u vydańniach Dyjana i skarynaŭskim Akafistniku pakazała, što dla ich vykarystoŭvałasia adna i taja ž doška. Praŭda, Skaryna ŭ svaim vydańni prybraŭ nižniuju fihuru, bo ŭ pieršapačatkovym vyhladzie doška nie adpaviadała kišennamu farmatu «Małoj padarožnaj knižki».
Papskaja buła
Jak ža tak stałasia, što Skaryna pačaŭ karystacca instrumientarom, jakim karystaŭsia Dyjan? 15 červienia 1520 hoda była vydadziena buła Papy Lva X z zabaronaj na raspaŭsiud jeretyčnych idej Marcina Lutera. Vidavočna, što heta vymusiła Dyjana časova spynić ci istotna abmiežavać drukarskuju dziejnaść. U toj hod ź jaho drukarni vyjšła ŭsiaho dva vydańni suprać dziesiaci, vydadzienych hodam raniej.
Vierahodna, mienavita ŭ hety čas Skaryna pierajazdžaŭ z Prahi ŭ Vilniu i nabyvaŭ instrumienty i materyjały, nieabchodnyja dla pracy na novym miescy. Mahčyma, mienavita tady jon naviedaŭ Urocłaŭ, dziakujučy svaim kantaktam paznajomiŭsia z Dyjanam i nabyŭ u jaho drukarskija materyjały, u jakich toj užo nie mieŭ patreby.
Hetaje adkryćcio taksama pakłała kaniec sprečkam nakont daty, kali byli nadrukavanyja akafisty Skaryny. Daśledčyk Illa Lamieškin, karystajučysia adsutnaściu dakładnych dokazaŭ taho, što ŭsie častki «Małoj padarožnaj knižki» byli nadrukavanyja ŭ Vilni, vykazvaŭ mierkavańnie, što «zborniki akafistaŭ (i kanonaŭ) mohuć pradstaŭlać pražski pieryjad knihadrukarskaj dziejnaści», bo majuć «pražskuju» typahrafskuju stylistyku. Na jaho dumku, akafisty zadumvalisia jak asobnyja vydańni, byli nadrukavanyja ŭ Prazie, a ŭžo paźniej skampanavanyja ŭ Vilni ŭ adzin zbornik.
Adnak tytulny arkuš akafistaŭ Skaryny nie moh źjavicca raniej za kaniec 1519 hoda, jakim datujucca apošnija vydańni Dyjana, dzie vykarystoŭvałasia taja ž doška, što i ŭ vydańni Skaryny. Chutčej za ŭsio, akafisty Skaryny byli nadrukavanyja nie raniej za 1520 hod, heta značyć, užo ŭ Vilni, a nie ŭ Prazie. Kali ŭ budučyni ŭ niejkim vydańni znojdziecca nižniaja častka ksiłahrafii Dyjana, niavykarystanaja Skarynam u «Małoj padarožnaj knižcy», to heta budzie niesumniennym śviedčańniem suviazi taho drukara sa Skarynam abo jaho vilenskaj drukarniaj, śćviardžajuć aŭtary artykuła.
Baćki dziaŭčynki, jakoj sabrali na lačeńnie amal 2 miljony dalaraŭ, vyrašyli nie rabić ukołu9
Kamientary